Bu kelime hangi kökten çıkmıştır ve asıl manası nedir? Bu hususta birtakım görüşler ileri sürmekle yetinilmiş, fakat hiçbir kesin netice elde edilememiştir. Eski yazıdaki en eski imlalar “Beşe” ve “Başa” şeklindedir. Onun için Ahmet Vefik Paşa’nın Lehçe-i Osmanî2sinde “Beşe” şekli esas kabul edilir ve manası da bazı vezirler ve emirlere mahsus unvan diye anlatılır. Fakat bu bir tahminden başka bir şey değildir. Şemseddin Sami de “Kamus-u Türkî” sinde “Başağa” şeklinde bir terkiple izah etmekte, fakat hiçbir kaynak gösterememektedir. Yine aynı kaynağa göre bir de Acemcenin “Payişah=Padişahın ayağı” terkibinden türemiş olduğu iddia edilmişse de bu görüş çok zayıftır. Yani mesele henüz kesin surette halledilmiş değildir.

    Lûgat bakımından olduğu gibi tarih bakımından da mesele ihtilaflıdır. Osmanlı tarihinde ilk paşa kimdir? Anlaşmazlık işte bu noktadadır. Klasik anlayışa göre ilk paşa Osman Gazi’nin oğlu ve Orhan Gazi’nin büyük yahut küçük kardeşi olan ilk Osmanlı veziri Alâeddin yahut Ali Paşa’dır. Rivayete göre babası öldüğü zaman beylik kendisine geçtiği halde büyük bir feragat göstererek Orhan Bey lehine haklarından vazgeçip, kardeşine vezir olarak, ilk devlet kuruluşunu meydana getirmiştir. Kuruluş işini başardıktan sonra vezirlikten bile istifa edip Bursa’da veyahut zayıf bir rivayete göre de Biga’da oturmuş olduğundan bahsedilir. En kuvvetli rivayete göre hicretin 732 ve miladın 1331 tarihinde vefat etmiştir. İşte bu klasik anlayışa karşılık bir de son incelemelerin verdiği bazı neticeler vardır: Birtakım vakıf kayıtlarına dayanan ve henüz kesin bir mahiyet alamayan bu yeni incelemelere göre biri Osman Gazi’nin oğullarından biri Alâeddin Bey ve bir de Orhan Gazi’nin veziri olup hanedana mensup olmayan diğer bir Alâeddin Paşa vardır. Bu iki Alâeddin’in birincisi Beylerbeyi, ikincisi vezirdir. Osman oğlu Alâeddin’in unvanı “Bey”, vezir Alâeddin’in unvanı “Paşa”dır.

    Osmanlı kaynaklarında işte bu ik Alâeddin’in birbirine karıştırılmış olması lazım gelir. Çünkü Osmanlı tarihleri Fatih devrinden itibaren yazılmıştır. Bursa’da öldüğü veyahut bir savaş meydanında şehit olduğu rivayet edilen Alâeddin Bey’in mezarı Bursa’daki Osman Gazi Türbesindedir İşte bu karışık duruma göre ilk paşa olan Alâeddin’in hangi Alâeddin olduğu henüz kesin surette tespit edilememiştir.

    (İsmail Hami Danişment, Tarihi Hakikatler. Tercüman Tarih ve Kültür Yayınları:1, İkinci Cilt, s.49-51)

Proje Yerlinet tarafından çözümlenmiştir.