ADALET BUMU ?
Şevket TEZEL
T.T.A. Genel Müdürlüğü Personel Dairesi Başuzmanı
Diğer Yazıları
Share on facebook Share on twitter Share on email Share on print More Sharing Services 0
Ana Sayfa » Makaleler » Yurtdışı Borçlanmasıyla Emeklilikten Sonra Çalışma Halinde Son Durum
Yurtdışı Borçlanmasıyla Emeklilikten Sonra Çalışma Halinde Son Durum
1. Giriş:
Sosyal güvenlik sistemi genç olmasına karşın popülist girişimlerle berhava edilen kaynakları nedeniyle emeklilik sistemi sık sık değişikliklere uğratılan ülkemiz, sosyal güvenlik destek primi gibi kendinden menkul uygulamalar da barındırıyor. Önce genç yaşta emekli eden, sonra da “Madem çalışabilecek yaşta emekli aylığı bağlandı, o halde emekliyken bunun vergisini ver” dercesine çalışma yaşamına sosyal güvenlik destek primi zorunluluğu getirilen ülkemizde bu garip uygulamadan da mahrum edilen bir kitle vardı. O da yurtdışı borçlanmasıyla emekli olanlardı ki yazımızın konusunu bu konuda yakın geçmişte yaşanan gelgitler ve son durum oluşturacaktır.
2. Yurtdışı Borçlanmasıyla Emeklilikten Sonra Çalışmada Son Durum
Yurtdışı borçlanması bilhassa Avrupa’ya 1961&8242;den beri çalışmaya giden ve bu ülkelerde emeklilik yaşını yüksekliğinden dolayı oradan emekli oluncaya kadar Türkiye’ye gelen işçi aileleri için önemli bir hak olarak gözükmektedir. Türkiye’de sigortalılık başlangıcı yaptıktan sonra gidenler için daha önemli ve daha kolay olmakla birlikte Türkiye’de hiç çalışması olmayanlar için görece olarak daha masraflı biçimde kazanılıyor olsa da hem Türkiye’den hem çalışılan ülkeden iki emekli aylığı mümkün bulunmaktadır. Bu hakkın kazanılması için yurtdışı borçlanması yapmak ve kesin dönüş yapmak yeterli olmakla birlikte kaybedilmesi konusunda son yıllarda önemli değişiklikler olmuştur.
Yurtdışı borçlanması ile emekli olanlara 01.10.2008 tarihinden itibaren önemli bir yasaklama gelmiştir ki bu da sosyal güvenlik destek primi ödeyerek çalışma hakkı konusundadır.
Getirilen bu yasaklamadan; 1978 öncesinde 2147 sayılı Kanundan yararlanarak yurtdışı borçlanması yapıp aylık bağlanan veya bundan sonra bağlanacak olanların yurtdışında ve yurtiçindeki çalışmaları;
3201 sayılı Kanuna göre aylık bağlandıktan sonra ve 2008 yılı Ekim ayı başından önce Türkiye’de sosyal güvenlik kanunlarına tabi olarak çalışmaya başlayanların SGDP’ye tabi bu çalışmalarına 01.10.2008&8242;den sonra da devam etmeleri hali,
Yurtdışında Türk işveren yanında çalışan emekli Türk işçileri;
muaf tutulmuştu[1].
ncak 2008 yılı Ekim ayı başı itibariyle Türkiye’deki çalışma nedeniyle sosyal güvenlik kanunlarının ilgili hükümlerine[2][3]göre sosyal güvenlik destek primi ödeyenlerin bu statüleri çalışma sona erinceye kadar kazanılmış hak olarak devam ettirilse de bunların sosyal güvenlik destek primine tabi çalışmaları sona erdikten sonra Türkiye’de yeniden sigortalı olarak çalışmaya başlamaları halinde, haklarında sosyal güvenlik destek primine ilişkin hükümleri uygulanmayarak, aylıkları kesilmekteydi.
Durum bu noktadayken 5997 sayılı Torba Kanunun[4]15. maddesiyle “Kanun hükümlerinden yararlanmak suretiyle aylık bağlananlardan tekrar yurt dışında yabancı ülke mevzuatına tabi çalışanlar, ikamete dayalı bir sosyal sigorta ya da sosyal yardım ödeneği alanların aylıkları, tekrar çalışmaya başladıkları veya ikamete dayalı bir ödenek almaya başladıkları tarihten itibaren kesilir. Türkiye’de sigortalı olarak çalışmaya başlayanlar hakkında 31/05/2006 tarihli ve 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanununun sosyal güvenlik destek primine tabi olarak çalışılmasına ilişkin hükümleri uygulanır” hükmü getirildi.
Oysa daha önce aynı maddede “Kanun hükümlerinden yararlanmak suretiyle aylık bağlananlardan tekrar yurt dışında yabancı ülke mevzuatına tâbi çalışanlar, ikamete dayalı bir sosyal sigorta ya da sosyal yardım ödeneği alanlar ile Türkiye’de sigortalı çalışmaya başlayanların aylıkları, tekrar çalışmaya başladıklarıveya ikamete dayalı bir ödenek almaya başladıkları tarihten itibaren kesilir. 31/05/2006 tarihli ve 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanununun sosyal güvenlik destek primi hakkındaki hükümleri, bu Kanun hükümlerinden yararlanmak suretiyle aylık bağlananlar için uygulanmaz” şeklindeydi.
Yani yapılan değişiklikle Türkiye’de çalışma 3201 sayılı Kanunla yurtdışı borçlanması yaptıktan sonra 01.10.2008&8242;den itibaren Türkiye’de sigortalı olarak çalışmaya başlayanlara diğer emekliler gibi sosyal güvenlik destek primi ödeyerek emekliyken çalışma imkânı tanınmış bulunmaktadır.
Yurtdışı borçlanması yapanlardan 01.10.2008&8242;den sonra SGDP’ye tabi çalıanların tespit edilmesi halinde bunların çalışmaya başladıkları tarihten itibaren tüm sigorta kollarına tabi olarak düzeltilmekte ve aylıkları çalışmanın başladığı tarihtenb itibaren kesilmekte, kendilerine ödenen aylıkların iadesi istenmekteydi[5]. Yeni düzenlemeyle yurtdışı borçlanmasıyla emekli olduktan sonra değişikliğin yürürlüğe girdiği 19.06.2010 tarihine kadar Türkiye’de sigortalı olarak çalışmaya başladığı için aylıkları kesilip borç çıkarılanların durumunda ise bir af henüz gündeme getirilmemektedir.
Bahse konu borçların aylık bağlandıktan sonra da ödenebilmesi mümkün bulunmakta, bu kapsamdakilerin eğer 4/a sigortalısı iseler işten çıkıp aylık talebinde bulunarak aylıklarını tekrar bağlatabilecekler ve sonra da SGDP ödeyerek emeklilik dönemi çalışmalarına devam edebileceklerdir. Yurtdışı borçlanmasıyla emekliyken bağımsız çalıştıkları için 4/b sigortalısı olanların ise işten ayrılmadan tahakkuk eden prim borçlarını ödeyerek aylık tahsis talebinde bulunmaları mümkün bulunmaktadır.
Getirilen bu değişiklik önemli ve yararlı bir değişikliktir. Zira yurtdışında uzun yıllar çalıştıktan sonra emeklilik dönemlerini Türkiye’de yaşamak isteyen veya çalıştığı ülkede emeklilik yaşını doldurmasına kalan yıllarda Türkiye’den emeklilik hakkına sahip olarak güvence altına girmek isteyen gurbetçilerin bu haklarının engellenmesi kendileri açısından doğru olmaması bir yana gelişmiş ülkelerde edindikleri iş, görgü ve tecrübesinin ülke içine transferi açısından da yanlış bir uygulamaydı.
“Emekli iseler çalışmasınlar, emekli değilseler aylık almasınlar” biçimindeki, bir çıkarım ilkesel olarak doğru olsa bile ülkemizin dünden bugüne sosyal güvenlik ve emeklilik süreci ile sonuçları bakımından adaletli olmayacaktır.
Oysa 1978 öncesinde 2147 sayılı Kanundan yararlanarak yurtdışı borçlanması yapıp aylık bağlanan veya bundan sonra bağlanacak olanların SGDP ödeyerek çalışma hakkı ise halen devam etmektedir. Bu kapsamdakiler ikamete dayalı bir sosyal sigorta ya da sosyal yardım ödeneği almaya başlasalar da aylıkları eksilmeyecek, yurtiçinde sosyal güvenlik kanunlarına tabi çalışmaları halinde de sosyal güvenlik destek primi hükümleri dâhil olmak üzere ilgili sosyal güvenlik kanununun öngördüğü hükümler uygulanacaktır. Yani bağımsız olarak bir iş kurarak 4/b sigortalısı gibi çalışırsa emekli aylığından 2010 yılında her ay 14 oranında, 2011 ve sonraki yıllarda ise 15 oranında kesinti yapılması; emekliyken 4/a sigortalısı olarak iş akdine bağlı çalışırlarsa işvereni tarafından normal primler yerine sosyal güvenlik destek primi yatırılması gerekmektedir. 4/a sigortalısı olarak bir iş akdine dayalı şekilde özel sektörde çalışan emeklilerin emekli aylıklarından herhangi bir kesinti yapılması gerekmemektedir.
Yurtdışında Türk işveren yanında çalışan Türk işçileri buralardaki çalışmalarında uzun vadeli sigorta kollarına tabi olmadıklarından, kendileri Türkiye’den emekli olsalar dahi ne emekli aylıklarının kesilmesi ne de SGDP ödemeleri gerekmemektedir.
3201 sayılı Kanunun yürürlüğe girdiği 22/05/1985 tarihinden sonra yurtdışı sürelerini borçlanarak aylık bağlanan veya bağlanacak olanların aylıkları, 06/07/2007 tarihinden sonra yurtdışında ikamete dayalı bir sosyal sigorta ya da sosyal yardım ödeneği almaları halinde, bu ödenekleri almaya başladıkları tarihten itibaren kesilmektedir. Bu tarihten önce yurtdışında ikamete dayalı bir sosyal sigorta ya da sosyal yardım ödeneği almaya başlayıp, bu ödeneklerini bu tarih itibaren de almayı sürdürenlerin ödenekleri kesilinceye kadar aylıkları kazanılmış hak olarak devam ettirilmektedir.
Yine yurtdışı borçlanması yaparak emekli olanların tarımsal faaliyetlere devam ettiği için 4/b sigortalısı (Tarım Bağ-Kur sigortalısı) olmaları halinde önce ne de sonra aylıklarının kesilmesi gerekmemekte, hatta SGDP ödemeleri bile icap etmemektedir.
3. Sonuç:
Yurtdışındaki çalışmalarını 3201 sayılı Kanun kapsamında borçlanarak ülkemizdeki sosyal güvenlik kurumlarından emekli olanların 01.10.2008 tarihinden sonra ülke içinde özel sektörde çalışmaya başlamaları halinde emekli aylıklarının kesilmesi uygulaması 19.06.2010&8242;dan itibaren sona ermiş bulunmaktadır. Buna karşın aynı durumdaki kişilerin yurtdışında çalışmaya başlamaları durumunda Türkiye’den kendilerine bağlanan emekli aylıklarının kesilmesi gerekmektedir. 2147 sayılı Kanun kapsamında yurtdışı borçlanmasıyla emekli olanların ise gerek yurtdışında ve gerekse yurt içinde çalışmaya ilişkin kazanılmış olan hakları korunmaya devam etmektedir.
|
