TEMİZLİK VE ÇÖP HİZMETLERİ(1)
TEMİZLİK VE ÇÖP HİZMETLERİ
Ahmet ÖZDEMİR
Maliyeci-İktisatçı
aozdemir2007@hotmail.com
Temizlik deyince, çeşitli manalarının ortaya konulması icap etmektedir. Beden ve ruh-giyecek, yiyecek-içecek, mekân ve çevre temizliği, vesaire; bunların ana başlıkları olsa gerektir. Belirtilenlerin hepsi, insanın sağlıklı ve uzun ömürlü yaşamasına alt yapı teşkil eden önemli etkenlerdendir, şüphesiz.
Öncelikle, İslâm Dini; insan varlığına ve bunun için de temizliğe pek çok önem vermektedir. Peygamberimiz, Temizlik imandandır. En nazifetü min el iman demişler ve buna paralel olarak da ellerinizi yıkayarak yemek başına-sofraya-masaya oturunuz ve yemekten sonra da ellerinizi yıkayınız, günde en az bir defa dişlerinizi misvaklayınız-fırçalayınız, buyurmuşlardır.
Söz konusu temizliklerin hemen hemen tamamı su ile yapılmaktadır. Nitekim, insanlarımız; Dünya`ya gelişlerinde ve Dünya hayatlarının hitamında yıkanarak hoş geldin-selâmetle, muamelesine tabi tutulurlar.
Birçoğumuz, zaman içinde şu ifadeleri kullanırız. Hani derler ya, Şekil aslı tamamlar. . Bu yönde, yine söylenir ya İnsan, bir cemiyete kıyafetiyle kabul edilir, bilgisiyle uğurlanır. diye.
Vücut temizliği, konunun görünürde olanıdır. Bir nev`i şeklidir. Bundan öteye, ruh temizliği de önemlidir. Bunun derecesi, Allah katında takvaya varan mertebelerle ölçülür. Ruh temizliğine varan yollardan mesafe kat etmek, önceden beden-mekân-çevre temizliği ile başlar. Namazın şartlarından birisi de budur. İnsanın canı, maddi varlığına emanettir. Diğerleri de dahil olmak üzere, belirtilen şekildeki emaneti en iyi şekilde korumak, İlâhi emirdir. Dolayısıyla, temizliğe önem vermek; bir bakıma can-ruh emniyeti olup belirtilen varlıkların-değerlerin de korunmasını ifade eder.
Tarihten gelen inancımız ve örfümüz gereği; yerleşim merkezlerimizde ve ibadethanelerimizin çevresinde; eğitim külliyeleri, hanlar-imarethaneler ve aşhaneler-hamamlar, şifa merkezleri, genel olarak yan yana ve birbirlerinin adeta tamamlayıcısı olmuşlardır. Bu durumdan da anlaşılacağı üzere, bunların hepsi; insanların maddi-manevi ve ruh temizliğine, sağlığına, hitap etmekte ve hayatının sıkıntısız devamına alt yapı olmaktadır, adeta.
Nitekim, hukuki mevzuatımız da; insanın temizliğine ve sağlığına, çeşitli kanuni düzenlemelerle destek olmaktadır. Bu yönde: İmar, Çevre ve Orman, Tarım ve Köyişleri, Ulaştırma, mahalli idareler, Kıyı, Köy, Kat Mülkiyeti, Tütün ve Alkollü İçkiler, Kabahatler kanunları ile diğer benzeri düzenlemeler, ortaya konulabilmektedir.
Ayrıca, Katı Atıkların Kontrolü Yönetmeliği (RG: 14.03.1991/20814)`ne, Gemilerden Atık Alım Hizmeti Yönetmeliği (RG: 11.03.2004/25399)`ne, Atık Pil ve Akümülatörlerin Kontrolü Yönetmeliği (RG: 31.08.2004/25569)`ne, Su Ürünleri Toptan ve Perakende Satış Yerleri Yönetmeliği (RG: 19.06.2002/24790)`ne, bir kısım belediyelerin müstakil ve dışa açık olarak çıkardıkları ve Resmi Gazete`de yayınlanan çöplere ilişkin muhtelif yönetmeliklere, liman başkanlıklarının değinilen yöndeki düzenlemelerine &8230; bakmakta fayda görülmektedir.
Üzülerek belirtmek isteriz ki; Yurdumuzun neredeyse tamamı (ovalarımız, yaylalarımız, köylerimiz, denizlerimiz-göllerimiz-göletlerimiz-akarsularımız ve kıyıları-kenarları, ulaşım güzergâhlarımız ve çevresi, il-ilçe-belde-köy yerleşim merkezleri ve çevresi)
adeta çöpten geçilmez duruma gelmiştir. Belirtilen, çöplerin toplanması ve imhasıyla büyük ölçüde mücadele edilmekte ise de, bu yönde tam manasıyla başarılı olunduğu söylenemez, herhalde. Burada, bir hususa değinmekte isabet olsa gerektir. Şöyle ki, inancımız-örfümüz ve geleneğimiz icabı ister duran ve dalgalı ve isterse hareketli/akarlı suların kenarında abdest alınır-duş alınır iken dahi tasarruflu su kullanılması, işaret edilen sulara yerleşim yerleri ve binalarının kanalizasyon akıntılarının verilmemesi-bırakılmaması, çöp dökülmemesi-atılmaması, su sporlarında-yüzme yapmalarda insanların büyük-küçük ihtiyaçlarını buralara terk etmemesi, herkes tarafından uyulması gereken hal ve hareketlerden-uygulamalardan olmalıdır (Günümüzde, hijyenik şartlara uygun havuzlarda-plajlarda; suya girer ve çıkar iken duş alındığı veya alınması gerektiği, dikkate alınmalıdır.). Ne yazık ki, sözü edilen manadaki görüntüler, olması gerekenlerle tenakuz teşkil etmektedir.
Bütün bunlara rağmen çok az ve nokta baz`ında da olsa, bazı köy-mahalle muhtarlarının-sivil toplum kuruluşlarının ise çevre temizliğine ve bu meyanda çöplerin toplanmasına ve imhasına, çevresi sakinleriyle hemfikir olarak ve büyük bir gayretle, dar bütçelerine ve imkânlarına rağmen, büyük çaba gösterdiklerine; kamuoyuna akseden bir kısım haberlerden, vakıf olunabilmektedir. Belirtilen manadaki faaliyetlerin, artarak devamında sayısız faydalar olacağı tabiidir.
Biz, burada; esas itibariyle belediyelerce yürütülmek durumunda olan temizlik ve çöp hizmetlerini ele almak istiyoruz.
Nitekim, 10.07.2004/5216 sayılı Büyükşehir Belediyesi Kanunu (RG: 23.07.2004/25531)`nun, konuya ilişkin 7/i. maddesinde Sürdürülebilir kalkınma ilkesine uygun olarak çevrenin, tarım alanlarının ve su havzalarının korunmasını sağlamak; ağaçlandırma yapmak; gayrisıhhî işyerlerini, eğlence yerlerini, halk sağlığına ve çevreye etkisi olan diğer işyerlerini kentin belirli yerlerinde toplamak; inşaat malzemeleri, hurda depolama alanları ve satış yerlerini, hafriyat toprağı, moloz, kum ve çakıl depolama alanlarını, odun ve kömür satış ve depolama sahalarını belirlemek, bunların taşınmasında çevre kirliliğine meydan vermeyecek tedbirler almak; büyükşehir katı atık yönetim plânını yapmak, yaptırmak; katı atıkların kaynakta toplanması ve aktarma istasyonuna kadar taşınması hariç katı atıkların ve hafriyatın yeniden değerlendirilmesi, depolanması ve bertaraf edilmesine ilişkin hizmetleri yerine getirmek, bu amaçla tesisler kurmak, kurdurmak, işletmek veya işlettirmek; sanayi ve tıbbî atıklara ilişkin hizmetleri yürütmek, bunun için gerekli tesisleri kurmak, kurdurmak, işletmek veya işlettirmek; deniz araçlarının atıklarını toplamak, toplatmak, arıtmak ve bununla ilgili gerekli düzenlemeleri yapmak. denilmekte;
03.07.2005/5393 sayılı Belediye Kanunu (RG: 13.07.2005/25874)`nun 14/a. maddesinde ise İmar, su ve kanalizasyon, ulaşım gibi kentsel alt yapı; coğrafî ve kent bilgi sistemleri; çevre ve çevre sağlığı, temizlik ve katı atık; zabıta, itfaiye, acil yardım, kurtarma ve ambulans; şehir içi trafik; defin ve mezarlıklar; ağaçlandırma, park ve yeşil alanlar; konut; kültür ve sanat, turizm ve tanıtım, gençlik ve spor; sosyal hizmet ve yardım, nikâh, meslek ve beceri kazandırma; ekonomi ve ticaretin geliştirilmesi hizmetlerini yapar veya yaptırır. Büyükşehir belediyeleri ile nüfusu 50.000`i geçen belediyeler, kadınlar ve çocuklar için koruma evleri açar. hükmü yer almaktadır.
Daha fazla bilgi için yukarıda gösterilen maddelerin ve sözü edilen kanunların tamamına ayrıca bakılabileceği tabiidir.
Görüleceği gibi belediyelerin görevleri arasında çevre sağlığı, çöplerin toplanması, değerlendirilmesi ve imhası da yer almaktadır.
Bu yönleriyle, belediyelerin; emniyet-jandarma, sağlık, milli eğitim-turizm, kültür, çevre ve orman teşkilâtlarıyla da koordinasyon içinde olması gerekmektedir. Zira, çöpler meyanında toplanan; alkollü içki şişeleri-ambalajlar, çeşitli suçlarda kullanılması muhtemel boş kovanlar-bıçaklar, muhtelif ilâç ambalajları, atılan giyim-kullanım-ev eşyaları, elektronik çalarlar olarak cd-dvd`ler-kasetler ve benzerleri, yiyecek artıkları, kitaplar-gazeteler ve diğer benzeri yayın atıkları, inşaat-onarım artıkları&8230;; belirtilen idareleri direkt veya endirekt ilgilendirebilecek mahiyet sergilemekte ve insanların geçim standartlarına ve hayat tarzlarına ölçü olabilecek verilerin-donelerin tespitine de ışık tutabilecek yöndedir.
Belediyelerin birçoğu, çöp hizmetlerini ihale yoluyla (bazıları araç-gereç kurumdan, işçilik müteahhitten olarak) yerine getirmekte ve münferit hadiselere ise aciliyeti sebebiyle doğrudan müdahale etmektedir. Bazıları da, kendi araçlarıyla ve personeliyle değinilen hizmetleri ifa etmektedir. Çöp mahallerinin ve imha tesislerinin kurulacağı nokta baz`ındaki yerler; en yakın çevre sakinleri tarafından kabul edilmezlik şeklinde tepkiyle karşılanmakta ve bu yöndeki siyasi-idari kararlar, daima engellenmek istenmektedir. Bu da, meselenin; uygulama bakımından dar boğazını ve başka bir tarafını teşkil etmektedir.
Ev-işyeri, kamu kurum ve kuruluşlarının çöpleri-atıkları; önceden ilân edilen saatlerde ve belli bir yere konulmak-çöp konteynırlarına bırakılmak ve buralardan alınmak suretiyle toplanmakta, döküm-işleme-imha merkezlerine götürülmektedir.
Çöplerin çeşitlerini; ev-işyeri eşyaları olarak koltuklar-kanepeler-sehpalar-dolaplar-halılar-kilimler-perdeler-yataklar-yorganlar-beyaz eşyalar-sobalar ve boruları, eski elbiseler, kâğıtlar, kartonlar-camlar-lâmbalar-demirler-metaller, tahta parçaları, aküler, bateriler-piller, inşaat atıkları, elektrikli-elektronikli ev aletleri olarak buz dolapları-klimalar-çeşitli çalarlar-radyolar-televizyonlar-kasetler, zehirli ilâçlar, yağ artıkları, pet ve benzeri içecek-yiyecek kapları/ambalajları, saç ve alüminyum kutuları, lâstikler, hayvan ölüleri (Bunlardan at, eşek soyulmuş kafatası ve kemik gövdeleri; piyasaya sürülmesi muhtemel etlerinin takibi bakımından önemli olmaktadır.)-cesetleri, tıbbi atıklar (Büyükşehir belediyelerinin bazılarınca, metan gazı sızıntısı ve kokuyu önleyen polietilon membran kaplı özel muhafaza ile üç metrelik çukura gömülen tıbbi atıkların üzeri kireç ile kaplanarak dezenfekte işlemi tamamlanmaktadır.
|
