SAYIŞTAY VE YARGISI (I)
SAYIŞTAY VE YARGISI
Ahmet ÖZDEMİR
Sayıştay (Emekli) Savcı
Yardımcısı
YURDUMUZ`da üç taylar meşhurdur. Bunlar, YARGITAY, DANIŞTAY ve SAYIŞTAY`dan ibarettir. Son zamanlarda, değinilen son TAY ekinin başka çalışma sahalarına da inhisar ettiği görülmektedir. Bunlara misal olarak: Su çalıştayı, iktisadi araştırmalar çalıştayı, malitay, vergitay, teftiştay-denettay gibileri gösterilebilir. Zaman zaman, halk arasında; insanlardan ne fayda gördük ki, bu taylardan ne fayda göreceğiz, söylentileri de bilinen hususlardandır.
Çoğunlukta olmasa dahi, bir kısım rozet sahipleri, meslek mensupları, hatta çeşitli kulüp üyeleri, adeta kargadan başka kuş tanımazlar misali, kendilerinden ve mensubu oldukları kuruluşlardan başkasını kabul edemezler ve/veya hazmedemezler. Halbuki, gelecek sulplerinin ve kuşaklarının-hısım ve akrabalarının, tabulaştırdıkları mesleklerinin mensubu olacaklarına ne ilahi ve ne de Dünyevi garanti yoktur. Öyle olunca, siyasi-idari- değerlendirmelerin geniş çerçeveli, hoşgörülü, adil ve adaletli olması gerekir, deriz.
Ne yazık ki, yargı mensuplarından da; benzeri tutuculuk içinde olanların sayısı hiç de az olmasa gerektir. Adli yargıda çalışanların az da olsa bazıları, idari yargıda çalışanların tamamına yargıç demez, diyecekse sadece hukuk mahreçli olanlara tevilen hakim-savcı diyebilirler. Kanunlarda sınırlama getirilmediği halde, yönetmeliklerle; hukuk çıkışlı olanların dışındaki idari yargı hakimlerinin nispeti yüzde 20 ile sınırlandırılır. Belli bir nispet ortaya konulmasında zaruret varsa, bunun enaz 1/3 olması gerekir. Zira, mahkeme heyeti bir başkan ve iki üyeden müteşekkildir. Öyle olunca, idare mahkemeleri heyetlerinde üç yargıçtan enaz birisinin hukukçu olmayan üyelerden olması, halen muayyen kamu sahalarında çalışan vergi-mülkiye-gümrük elemanlarının ve denetim elemanlarının da 50. yaşlarından gün almalarını müteakip belirtilen yargı mensupluğuna kabule kapılar açılmalıdır. Ben, her zaman derim; ticaret mahkemelerinde, iş mahkemelerinde, çocuk-aile mahkemelerinde, konusunun uzmanlarından seçilmiş hakimler neden görev yapamasınlar? Böyle bir durum hayata geçirildiğinde, basit işlerde bilirkişiden faydalanma yolu geniş çerçeveli olarak azalacak ve dolayısiyle davacı-davalıdan birisinin üzerinde kalacak davalaşma giderleri aynı ölçüde ve nispette azalacak, yargılama merhalesi kısalacak ve bundan da adalet kazançlı çıkacaktır. Ortaya koyduklarımız ve ileri sürdüklerimiz, idari-adli yargıya bakış tarzımızdan ibarettir. Bütün bunlara siyasi-idari iradelerini belirtecekler, biz değiliz mutlaka.
SAYIŞTAY`a da yargı değildir diyen, siyaset ve Devlet adamlarımızın sayısı hiç de az değildir.
Bu yazımızda, SAYIŞTAY`ın; ANAYASA ve kanunlar çerçevesindeki görüntüsünü, yetki ve sorumluluğunu irdeleyerek, konuya ilgi duyanların istifadelerine imkan sağlamak yönüne gidilmektedir.
Hatırlanacağı üzere, 07.11.1982/2709 sayılı TÜRKİYE CUMHURİYETİ ANAYASA`sının 138 ve müteakip maddeleri; mahkemelerin bağımsızlığı, hakimlik ve savcılık teminatı, hakimlik ve savcılık mesleği, duruşmaların açık ve kararların gerekçeli olması, mahkemelerin kuruluşu, hakim ve savcıların denetimi, askeri yargı, duruşmaların açık ve gerekçeli olması, yüksek mahkemeler (Anayasa Mahkemesi, Yargıtay, Danıştay, Askeri Yargıtay, Askeri Yüksek İdare Mahkemesi, Uyuşmazlık Mahkemesi, Hakimler ve Savcılar Yüksek Kurulu) gibi düzenlemelere gitmiştir. Belirtilen kuruluşların da, ayrıca kendi özel kanunlarının da olduğu açıktır.
Bu düzenlemelerin hemen akabinde SAYIŞTAY`a ilişkin düzenleme IV. Sayıştay: MADDE 160. &8211;Sayıştay, merkezi yönetim bütçesi kapsamındaki kamu idareleri ile sosyal güvenlik kurumlarının bütün gelir ve giderleri ile mallarını Türkiye Büyük Millet Meclisi adına denetlemek ve sorumluların hesap ve işlemlerini kesin hükme bağlamak ve kanunlarla verilen inceleme, denetleme ve hükme bağlama işlerini yapmakla görevlidir. Sayıştayın kesin hükümleri hakkında ilgililer yazılı bildirim tarihinden itibaren onbeş gün içinde bir kereye mahsus olmak üzere karar düzeltilmesi isteminde bulunabilirler. Bu kararlar dolayısıyla idarî yargı yoluna başvurulamaz.
Vergi, benzeri malî yükümlülükler ve ödevler hakkında Danıştay ile Sayıştay kararları arasındaki uyuşmazlıklarda Danıştay kararları esas alınır.
Mahalli idarelerin hesap ve işlemlerinin denetimi ve kesin hükme bağlanması Sayıştay tarafından yapılır.
Sayıştayın kuruluşu, işleyişi, denetim usulleri, mensuplarının nitelikleri, atanmaları, ödev ve yetkileri, hakları ve yükümlülükleri ve diğer özlük işleri, Başkan ve üyelerinin teminatı kanunla düzenlenir.
D. Kesinhesap: MADDE 164. &8211; Kesinhesap kanunu tasarıları, kanunda daha kısa bir süre kabul edilmemiş ise, ilgili oldukları malî yılın sonundan başlayarak, en geç yedi ay sonra, Bakanlar Kurulunca Türkiye Büyük Millet Meclisine sunulur. Sayıştay, genel uygunluk bildirimini, ilişkin olduğu kesinhesap kanunu tasarısının verilmesinden başlayarak en geç yetmişbeş gün içinde Türkiye Büyük Millet Meclisine sunar.
Kesinhesap kanunu tasarısı, yeni yıl bütçe kanunu tasarısıyla birlikte Bütçe Komisyonu gündemine alınır. Bütçe Komisyonu, bütçe kanunu tasarısıyla kesinhesap kanunu tasarısını Genel Kurula birlikte sunar, Genel Kurul, kesinhesap kanunu tasarısını, yeni yıl bütçe kanunu tasarısıyla beraber görüşerek karara bağlar.
Kesinhesap kanunu tasarısı ve genel uygunluk bildiriminin Türkiye Büyük Millet Meclisine verilmiş olması, ilgili yıla ait Sayıştayca sonuçlandırılamamış denetim ve hesap yargılamasını önlemez ve bunların karara bağlandığı anlamına gelmez. şeklinde ortaya konulmuştur.
SAYIŞTAY, Anayasanın yukarıda gösterilen amir hükümleri yanıbaşında 21.02.1967/832 sayılı SAYIŞTAY KANUNU ile 10.12.2003/5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu (Makalenin ileriki kısımlarında tamamı gösterilen 68. maddeye bakılmalıdır.) çerçevesinde görev yapmakta ve yetki kullanmaktadır.Bu yönüyle SAYIŞTAY, genel ve katma bütçeli dairelerin gelir ve giderleri ile mallarını Türkiye Büyük Millet Meclisi adına denetlemek ve sorumluların hesap ve işlemlerini yargılama yoliyle kesin hükme bağlamak ve kanunlarla verilen inceleme, denetleme ve hükme bağlama işlerini yapmakla görevlidir. Bu meyanda, Sayıştay Kanunu`na 30.07.2003/4963 sayılı Kanun`un 7. maddesiyle getirilen Ek Madde 12`nin de Türkiye Büyük Millet Meclisi araştırma, soruşturma ve ihtisas komisyonlarının kararına istinaden Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanlığının talebi üzerine Sayıştay, talep edilen konuyla sınırlı olmak kaydıyla denetimine tâbi olup olmadığına bakılmaksızın özelleştirme, teşvik, borç ve kredi uygulamaları dahil olmak üzere tüm kamu kurum ve kuruluşlarının hesap ve işlemleri ile aynı usule bağlı olarak, kullanılan kamu kaynak ve imkânlarından yararlanma çerçevesinde her türlü kurum, kuruluş, fon, işletme, şirket, kooperatif, birlik, vakıf ve dernekler ile benzeri teşekküllerin hesap ve işlemlerini denetleyebilir. Denetim sonuçları, ilgili komisyonlarda değerlendirilmek üzere Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanlığına sunulur.
Silâhlı Kuvvetlerin elinde bulunan Devlet mallarının denetlenmesi, millî savunma hizmetlerinin gerektirdiği gizlilik esaslarına uygun olarak yapılır. Bu denetimin yapılmasına ilişkin esas ve usuller, Genelkurmay Başkanlığının ve Sayıştayın görüşü alınmak suretiyle Millî Savunma Bakanlığı tarafından hazırlanarak Bakanlar Kurulunca kabul edilen "GİZLİ" gizlilik dereceli bir yönetmelikle düzenlenir.Sayıştay Birinci Başkanı, Sayıştay Kanunu gereğince yapılacak denetimler sırasında gerekli görmesi halinde, meslek mensuplarıyla birlikte Sayıştay dışından uzman çalıştırmaya yetkilidir.
Türkiye Büyük Millet Meclisinden gelen denetim taleplerine Sayıştayca öncelik verilir. Bu taleplerin Sayıştayca ne şekilde karşılanacağına ilişkin esas ve usuller ile Sayıştay dışından Birinci Başkanca uzman görevlendirilme esas ve usulleri Sayıştayca düzenlenecek yönetmeliklerde tespit edilir.
Cumhurbaşkanlığı bu madde kapsamı dışındadır. şeklinde hüküm ifade ettiğini belirtmek isteriz.
SAYIŞTAY, diğer kanunlarla tarafına verilen denetim ve yargı görevlerini de mezkur kurumlara karşı icra eder (TBMM Genel Sekreterliği Kanunu, RÜTÜK, Rekabet Kurumu Kanunu, ve sairede olduğu gibi.).
SAYIŞTAY`ın yargı ve karar organları: Daireler, Daireler Kurulu, Temyiz Kurulu, Genel Kurul, Yüksek Disiplin Kurulu, Memurlar Seçim ve Disiplin Kurulu, şeklinde sıralanmış olup, Hazine temsilcisi sıfatiyle SAVCILIK`ın (Savcılık, TBMM`de görüşülme sırasını bekleyen Kanun teklifinde Başsavcılık haline, Savcı yardımcıları da savcı unvanlarına dönüştürülmek istenmekte olup, doğrusu da bu olsa gerektir.) da belirtilen kuruluşa dahil olduğu belirtilmektedir. Halen, Sayıştay`ın bir Savcısı ve on Savcı yardımcısı mevcuttur.
Sayıştay, nev`i hükmi şahsiyetine uygun Yüksek Hesap/Yargı Organı`dır. Alt mahkemeleri kendi bünyesinde yer almakta, Temyiz Kurulu`da Genel Kurulca dört yıl süre ile görev yapmak üzere seçilen 15 üyeden meydana gelmekte, ilk derece mahkemesi üyelerinden varsa kendi kararlarına temyiz safhasında iştirak edememekte ve bunların yerine yedek üyeler girmektedir. İçtihadın birleştirilmesi ve herkes tarafından uyulması gereken karar mercide SAYIŞTAY GENEL KURULU`dur.
Sayıştay üyeleri, Sayıştay Genel Kurulunun gösterdiği adaylar arasından TBMM Genel Kurulu`nca, Sayıştay Birinci Başkanı da TBMM Genel Kurulu`nca yedi yıl görev yapmak üzere seçilmektedir. Sayıştay Savcısı ile Savcı yardımcıları (kadro adedi on) ise mali konularda enaz on yıl çalışmış ve birinci dereceli kadroyu kazanılmış hak olarak elde etmişler arasından üçlü kararname ile tayin edilmektedir.
Belirtilen kimselerin mali ve sosyal hakları itibariyle, 2802 sayılı Hakimler ve Savcılar Kanununa; 13.07.1993/486 sayılı KHK`nin 13. maddesiyle getirilen Ek Geçici Madde 1`e gözatmakta fayda görülmektedir.
|
